Veiligezorg: elke zorgverlener verdient een veilige werkplek

‘Ik besloot mijn eigen kennis op het thema te verdiepen en volgde de studie Integrale Veiligheid en Criminologie. Hierdoor kon ik mijn praktijkervaring goed verbinden met theoretische kennis over veiligheidsvraagstukken. Ik kom uit een familie van hulpverleners – verpleegkundigen, politieagenten, brandweermensen. Veiligheid is altijd een belangrijk thema voor mij geweest. Met Veiligezorg kan ik een verschil maken op landelijk niveau, voor álle zorgmedewerkers.’

Wat is Veiligezorg?

Veiligezorg werd in 2001 opgericht om ziekenhuizen en umc’s te ondersteunen bij het tegengaan van agressie en geweld tegen zorgmedewerkers. Het doel? Een uniforme aanpak ontwikkelen tegen agressie en ongewenst gedrag. ‘Op die manier proberen we umc’s zoveel mogelijk op dezelfde manier te laten werken. Zo hoeft niemand het wiel opnieuw uit te vinden’, aldus Van der Marel.

Wat begon als een pilot in Noord-Holland, waarin ziekenhuizen, politie en het Openbaar Ministerie (OM) samenwerkten, groeide uit tot een landelijke aanpak waar alle ziekenhuizen en umc’s in Nederland mee werken. Middels een handboek helpt Veiligezorg om in 7 stappen met elkaar tot een veiligere werkomgeving te komen. Naast het handboek en ondersteunende richtlijnen biedt Veiligezorg praktische hulp aan umc’s. Dit varieert van een helpdeskfunctie bij incidenten, tot handreikingen, trainingen en regionale bijeenkomsten waarin umc’s, ziekenhuizen, politie en het Openbaar Ministerie casussen bespreken en nieuwe ontwikkelingen delen.

Regionale bijeenkomsten: netwerken en het net ophalen

Die regionale bijeenkomsten vinden twee keer per jaar plaats in de politieregio’s en zorgen voor een sterk netwerk tussen de lokale organisaties, politie en het OM. Doordat umc’s en ziekenhuizen van elkaars ervaring leren ontstaat er een gezamenlijke en effectieve aanpak. ‘We zien dat organisaties met elkaar verbinden, werkbezoeken doen en van elkaar leren. Ook horen we van medewerkers dat het thema meer zichtbaar is in de organisatie. Ze weten waar ze een melding kunnen doen en zijn zich meer bewust van de grenzen die ze kunnen en mogen stellen. Daarnaast geven medewerkers aan dat ze zich meer ondersteund voelen bij de meldingen die ze doen, al dan niet bij het doen van aangifte.’

De bijeenkomsten zijn ook een kans om inzicht te krijgen in wat er speelt op de werkvloer. Tijdens de bijeenkomsten werd bijvoorbeeld duidelijk dat er, naast extern ongewenst gedrag door patiënten, familieleden of bezoekers, ook een groeiende behoefte was om aandacht te besteden aan interne sociale veiligheid. ‘Umc’s gaven aan behoefte te hebben aan ondersteuning op dit thema. Dus bekeken wij, samen met de umc’s, de mogelijkheden om intern ongewenst gedrag aan te pakken. SoFoKleS biedt aan de hand van deze behoefte activiteiten aan op het thema met MDIEU subsidie van het ministerie van SZW.

De impact van agressie en ongewenst gedrag

Agressie en ongewenst gedrag hebben een enorme impact op zorgverleners. Externe agressie door patiënten en bezoekers is een bekend probleem, maar intern ongewenst gedrag binnen zorgteams kan minstens zo schadelijk zijn. Uit onderzoek blijkt dat intern ongewenst gedrag vaak een grotere impact heeft op medewerkers dan externe agressie. Dit kan leiden tot verminderd werkplezier en uiteindelijk verzuim of uitstroom. ‘Het belangrijkste is dat medewerkers zich bewust zijn van het feit dat agressie en ongewenst gedrag niet oké zijn en dat je daarover met elkaar het gesprek aan moet gaan om verbeteringen in gang te kunnen zetten.’

Het bespreekbaar maken van incidenten is dus cruciaal voor een veilige werkomgeving. ‘Alles wat je aandacht geeft, groeit,’ zegt Van der Marel. ‘Op het moment dat je bewustwording creëert, lijkt het soms alsof de incidenten toenemen. In werkelijkheid komt het topje van de ijsberg in beeld: je creëert een veilige omgeving waarin mensen zich uit durven te spreken. De meeste zorgmedewerkers ervaren agressie en ongewenst gedrag, maar ongeveer de helft doet melding. Door bewustwording te creëren zie je dat percentage stijgen. Zo krijg je als organisatie inzicht in de risico’s waar verbeteringenmaatregelen op genomen kunnen worden.’

Achter de medewerkers staan

Of het nu gaat om intern of extern ongewenst gedrag: bij beide thema’s speelt leiderschap een grote rol, vaststellen van normen en waarden en het stellen van grenzen: wat accepteren we niet meer. ‘Het is essentieel dat een umc achter zijn medewerkers staat, ze serieus neemt en ze ondersteunt bij incidenten om het gevoel van veiligheid te verhogen.’

Als je aan de slag wilt met het verhogen van de veiligheid in jouw ziekenhuis, begint dat bij zien en weten wat er speelt op de werkvloer, volgens Van der Marel. ‘Wij zijn van mening dat je ten eerste inzicht moet hebben in wat er speelt en wat de behoeften en verwachtingen van medewerkers zijn. Alleen dan kun je die situaties als umc verbeteren. En stelling nemen dat agressie en ongewenst gedrag niet getolereerd wordt in je umc.’

Haar advies aan zorgprofessionals? ‘Weet dat je steun mag verwachten van je werkgever. Zorg dat je ongewenst gedrag nooit als normaal beschouwt en blijf erover in gesprek. Jouw veiligheid is net zo belangrijk als de zorg die je verleent.’

De toekomst van Veiligezorg

De uitdagingen rondom veiligheid in de zorg nemen toe, mede door maatschappelijke ontwikkelingen en polarisatie, aldus Van der Marel. De rol van Veiligezorg blijft daarom ook in de toekomst belangrijk. Door samenwerking en het bieden van ondersteuning kunnen we organisaties helpen om agressie en ongewenst gedrag aan de voorkant aan te pakken. Om zo preventiegericht te werken in plaats van incident gericht. Dit helpt escalatie van situaties in de toekomst te voorkomen.